Madde 3 – “Sürünme mesafesi” tanımının anlaşılması

sürünme mesafesi: iki iletken parça arasındaki veya iletken parça ile erişilebilir yüzey arasındaki yalıtım yüzeyi boyunca en kısa mesafe.

Yükler havada yönlü bir şekilde yayılabilir, böylece bir akım oluşabilir. Tasfiyenin anlamı budur. Hiçbir malzeme tamamen yalıtılmadığından yükler aslında yalıtkan malzemenin kendisi boyunca da yayılabilir. Sıradan A4 baskı kağıdının iki yüzüne ve 2 mm kalınlığındaki lastik sırtı kauçuk malzemenin iki yüzüne farklı potansiyellere sahip iki elektrot uygulandığında iki elektrot arasında oluşan akım farkı çok büyüktür. Yükler ayrıca yalıtım malzemesinin yüzeyi boyunca yönlü bir şekilde de yayılabilir. Yük yayılımının farklı malzemelerin yüzeyi üzerindeki etkisi de farklıdır. Yalıtım malzemesinin yüzeyine başka maddeler (kirleticiler) bağlanırsa yük yayılımının etkisi de farklı olur. Yüklerin yalıtım malzemesinin yüzeyi boyunca yayılarak elektrik çarpmasına neden olmasını önlemek için kaçak mesafenin tanımı ve gereklilikleri oluşturulmuştur. Yalıtım malzemesi gövdesi boyunca yük yayılımı, Madde 29’un ilk paragrafında belirtilen katı yalıtım gerekliliklerini oluşturur. Madde 29.2, kaçak mesafe gerekliliklerini verir.

Kaçak mesafenin tanımı IEC 60664-1:2020 standardından gelir. Kaçak mesafeyi açıklamamız gerektiğinden IEC 60664-1:2020 standardında şekil 4 ile şekil 14 arasındaki resimleri göstermemiz gerekmektedir. Burada okuyucuların “X mm”yi nasıl belirleyeceklerini dikkatle düşünmeleri gerekir. Sünme mesafesini oluşturan yol üzerinde oluk varsa köprü oluğu durumu söz konusu olacaktır. Ben şahsen köprülemenin ana nedeninin oluk içinde kirletici maddelerin birikmesi olduğunu düşünüyorum. Bu kirleticiler çoğunlukla tozdur ve nemli toz daha iletkendir. Bu nedenle standardın orijinal metni kopyalanırken aşağıdaki üç varsayım vardır:
– Bir oluk boyunca mesafenin belirtilen X genişliğinden daha az olduğu durumlarda (bkz. Tablo 1), kaçak mesafesi doğrudan oluk boyunca ölçülür ve oluğun dış hatları dikkate alınmaz (bkz. Şekil 4).
– bir oluk boyunca mesafenin belirtilen X genişliğine eşit veya bundan daha büyük olduğu durumlarda (bkz. Tablo 1), kaçak mesafesi oluğun dış hatları boyunca ölçülür (bkz. Şekil 5);
– herhangi bir girintinin, belirtilen X genişliğine eşit bir uzunluğa sahip ve en elverişsiz konuma yerleştirilen bir yalıtım bağlantısıyla köprülendiği varsayılır (bkz. Şekil 6);
– Birbirine göre farklı pozisyon alabilen parçalar arasında ölçülen açıklıklar ve kaçak mesafeleri, bu parçaların en elverişsiz konumda olduğu anda ölçülür.

Durum: Söz konusu yol, genişliği X mm’den az olan, herhangi bir derinlikte paralel veya yakınsak kenarlı bir oluk içermektedir.
Kural: Açıklık ve kaçak mesafesi gösterildiği gibi doğrudan oluk boyunca ölçülür.

Durum: Söz konusu yol, herhangi bir derinlikte ve X mm’ye eşit veya daha fazla paralel kenarlı bir oluk içermektedir.
Kural: Açıklık “görüş hattı” mesafesidir. Sızıntı yolu oluğun dış hatlarını takip eder.

Durum: Söz konusu yol, genişliği X mm’den büyük olan V şeklinde bir oluk içermektedir.
Kural: Açıklık “görüş hattı” mesafesidir. Sızıntı yolu oluğun dış hatlarını takip eder ancak oluğun tabanını X mm’lik bir yalıtım bağlantısıyla kaplar.

Durum: Değerlendirilen yol bir kaburga içermektedir.
Kural: Açıklık, kaburganın üst kısmı üzerindeki en kısa doğrudan hava yoludur. Sızıntı yolu kaburganın konturunu takip eder.

Durum: Söz konusu yol, her iki tarafında genişliği X mm’den az olan oyuklara sahip çimentosuz bir derz içermektedir.
Kural: Açıklık ve kaçış yolu, gösterilen “görüş hattı” mesafesidir.

Durum: Söz konusu yol, her iki tarafta X mm’ye eşit veya daha geniş oluklara sahip çimentosuz bir derz içermektedir.
Kural: Açıklık “görüş hattı” mesafesidir. Sızıntı yolu olukların dış hatlarını takip eder.

Durum: Söz konusu yol, bir tarafında X mm’den daha az genişlikte bir oluğa ve diğer tarafta X mm’ye eşit veya daha fazla genişliğe sahip bir oluğa sahip çimentosuz bir derz içermektedir.
Kural: Açıklık ve kaçış yolları alanı gösterildiği gibidir.

Durum: Çimentosuz derzdeki kaçak mesafesi, çimentosuz derz üzerindeki kaçak mesafesinden daha az
bariyer ancak bariyerin üst kısmındaki açıklıktan daha fazla.
Kural: Açıklık, bariyerin tepesinden geçen en kısa doğrudan hava yoludur.

Vida başı ile girinti duvarı arasındaki boşluk dikkate alınacak kadar geniştir.

Vida başı ile girinti duvarı arasındaki boşluk dikkate alınamayacak kadar dar.
Mesafe X mm’ye eşit olduğunda kaçak mesafesinin ölçümü vida başından duvara kadardır.

C: iletken yüzen kısım
Açıklık mesafedir = d + D
Sürünme mesafesi de = d + D
NOT Minimum açıklık için Tablo F.2’ye bakın d of D.

Aşağıdaki örneklerde belirtilen X boyutu, kirlilik derecesine bağlı olarak aşağıdaki gibi bir minimum değere sahiptir:

Kirlilik derecesi	Boyut X minimum değeri
1	0,25 mm
2	1,0 mm
3	1,5 mm

İlgili açıklık gereksinimi 3 mm’den azsa, minimum X boyutu ilgili boşluğun üçte birine düşürülebilir.
“X mm” değerinin nasıl hesaplanacağını göstermek için bir örnek alalım. 5 mm’lik bir yol ölçerseniz ve yol üzerinde bir oluk bulursanız, yukarıdaki tabloya göre kirlilik derecesi 3’ü varsayarak X = 1,5 mm olur (kirlilik derecesi dikkate alınarak). Ölçtüğünüz mesafe 2,7 mm ise X = 2,7 mm/3 = 0,9 mm olur.

Örnek 11’i ayrı ayrı açıklayalım. Yukarıdaki resim IEC 60664-1:2007 versiyonundan alınmıştır. Okuyucular resmi dikkatli bir şekilde kontrol ederlerse, sadece d ve gt;X olduğunda, açıklığın mesafe = d + D olduğu durumlarda doğru olduğunu, aksi takdirde açıklığın D olduğunu göreceklerdir. D ve d’nin hesaplama kuralları aynıdır. Ancak şunu da belirtmemiz gerekiyor ki aslında bu bir hatadır ve standardın yanlış bir gereklilik vermesidir. Standardın IEC 60664-1:2020 versiyonu bu hatayı düzeltmiştir.

Kaçak mesafe kuralları, açıklık kurallarından çok daha karmaşıktır ve madde 29’daki gereklilikler de daha karmaşıktır. Kaçak mesafeyle ilgili olarak okuyucuların yukarıdaki bilgileri anlayabilmesi IEC 60335 standart serisini uygulamak için yeterli olacaktır diye düşünüyorum. Madde 29.2’deki kaçak mesafesine ilişkin gereksinimler, Madde 29.2’nin getirilmesi sırasında ayrıntılı olarak tanıtılacaktır.